قهرمان کوچک در جستجوی نان در انیمیشن نان آور

انیمیشن نان آور The Breadwinner اثری است به کارگردانی نورا تومی Nora Twomey بر پایه ی رمانی به همین نام از دبورا الیس Deborah Ellis. این انیمیشن درباره ی دختر یازده ساله­ افغانی به اسم پروانه است که در دوران حکومت طالبان زندگی می­کند. چالش­ های زندگی این دختر افغان از زمانی آغاز می­شود که پدرش به دست طالبان زندانی می­شود و او و خانواده اش را با مشکلاتی جدی روبه رو می­کند. آن هم در دوران طالبان که یک زن به تنهایی و بدون اقوام مذکرش حتی خارج از خانه حق قدم زدن را هم ندارد.

قهرمان در هر داستان فردی است که بتواند بر محدودیت­های شخصی یا بومی­ اش فایق آید، از آنها عبور کند و به دست آوردهای مفید و معمولا انسانی برسد. در انیمیشن نامزد اسکار نان آور نیز پروانه همچون قهرمانی تمام عیار عمل می­کند. در شرایطی که مادر، خواهر بزرگتر و برادر کوچکش در آن محصور شده ­اند، پروانه راهی جز کار کردن پیش روی خود نمی­بیند.  او باید بر محدودیت­ هایی که جامعه­ طالبانی برای او ودیگر زنان ساخته­ اند فایق آید. در نتیجه تنها راهی که پیش روی خود می­بیند تغییر چهره در قالب یک پسر بچه است تا بتواند به تنهایی از منزل خارج شود و در دنیای بیرون از خانه کار کند. پروانه آرزو دارد با مردان و دنیای آنها همذات پنداری کند یا به وسیله­ مردانگی نجات داده شود.

وقتی زنی تصمیم می­گیرد از تصاویر مرسوم زنانگی جدا شود، به ناگزیر سفر سنتی یک قهرمان مرد را آغاز می­کند. پروانه یکی از همین زنان است، او زره خود را می­پوشد و به جستجوی گنج طلا می­رود. او پا به دنیای مردان می­گذارد، دنیایی که سالم­تر و عمل­گراتر از دنیای تیره و تار زنان در چنین جامعه­ ای است. پروانه به دنبال همان چیزی است که او را قادر می­سازد تا هویت خود را بیابد. دانستن اینکه آیا او می­تواند در هویت جدید مردانه ­اش بدون وابستگی زنده بماند؟ این سوالی است که ذهن مخاطب را تا پایان با خود درگیر می­کند.

او لباس­های برادر مرده­ اش را به تن می­کند و به شکل یک پسر تغییر چهره می­دهد، اما طولی نمی­کشد که با دیدن خشونت­های بی حد و حصر سربازان طالبانی به خانه باز­می­گردد. بنابراین در مسیر سفر درونی ­اش با نیروهای شک و تردید نسبت به خود، نفرت از خود، عدم قاطعیت، فلج و ترس روبه­ رو می­شود اما پروانه چاره­ ای ندارد، باید قوی­تر از قبل باشد؛ این تنها راه بقای او و خانواده­ اش است. او باید بداند سفر قهرمانی زن، سفر ترسوها نیست. این سفر برای حفاری اعماق وجود، شهامتی عظیم می­طلبد.

یکی از نقاط عطف داستان زمانی است که مادر، خواهر بزرگتر و برادر کوچکش به شهر مزارشریف سفر می­کنند، بی خبر از اتفاقاتی که پیش رویشان است. حمله­ طالبان به مزارشریف و قتل عام آنجا، آزادی پدر در شرایطی نامطلوب و اسف­بار و تلاش بی­ پروای پروانه در چنین شرایطی برای بدست آوردن پول درمان پدرش باعث می­شود مخاطب هر لحظه بیشتر از قبل با پروانه همذات پنداری ­کند و هر­آن نگران اتفاقاتی باشد که ممکن است از جانب طالبانی ­ها برای پروانه پیش آید.

داستان حول محور سختی­ها و مشکلات پروانه پیش می­رود. داستانی که مخاطب را همراه با پروانه به دنیایی افسانه­ ای می­کشاند و او را جذب می­کند، بیش از هر چیز یادآور سفر اسطوره­ای قهرمان جوزف کمبل Joseph Campbell و مراحل مختلف آن است: جدایی  Departure، تشرف  Initiation و بازگشت Return.

قهرمان از زندگی روزمره دست می­کشد و سفری را به دل یک دنیای ناشناخته آغاز می­کند. با نیروها و مشکلاتی روبه رو می­شود و به پیروزی دست می­یابد. هنگام بازگشت از این سفر پر رمز و راز، قهرمان نیروی این را دارد که به یارانش برکت و فضل بدهد. در اساطیر جهان نمونه چنین سفرها و از خود گذشتگی هایی بسیار دیده میشود: پرومته به آسمان­ها رفت، آتش را از خدایان دزدید و بازگشت. جیسون سوار بر کشتی از میان صخره­ های لرزان عبور کرد و از دریای شگفتی­ ها گذشت، اژدهایِ نگهبانِ پشمِ طلایی را دور زد و با پشم طلایی به کشورش بازگشت تا تاج و تخت را از غاصب باز پس گیرد.

کاری که پروانه به عنوان دختری کوچک در آستانه­ نوجوانی قصد انجامش را دارد آسان­تر از کاری که پرومته و جیسون انجام داده بودند نیست. او با قبول این دعوت پا به دل دنیایی می­گذارد که کوچکترین شناختی از آن ندارد. او باید سخت کار کند آن هم در قالب یک پسر، واقعیت این است که او پسر نیست. او حتی پسر بودن را نیز تجربه نمی­کند، او تنها دختری است که می­تواند زندگی یک پسر را و آزادی­های او را در جامعه­ تاریک آن روز افغانستان بچشد. قهرمان کوچک داستان با این تدبیر بر زورگویان چیره می­شود و برکت را به هر سختی به خانه می­آورد. ستیز و جستجوی پروانه در این داستان بر سر اکتشاف نیست. او از سر کنجکاوی تغییر چهره نمی دهد بلکه به دنبال بازپس گرفتن است؛ به دنبال بازیافتن یک حق طبیعی است. او نیاز دارد تا خود را بشناسد، قدرتی که حق اوست را به درستی در دست گیرد و هویت گمشده اش را پیدا کند. دست سرنوشت پروانه را با ندایی به خود می­خواند و مرکز ثقل دنیای کودکانه او را از چهارچوب­ های معمول دخترانه جامعه اش به سوی قلمرویی ناشناخته بر می­گرداند. این قلمرو سرنوشت که هم سرشار از گنج­ها و هم جایگاه خطرهاست به شکل­های گوناگون نمایان می­شود.

انیمیشن نان آور به عنوان قلمرویی رمزآلود، سیاه و بی­رحم نسبت به زنان با قوانینی خشن است که تنها راه زنده ماندن برای پروانه و خانواده­ اش در غیبت پدر، سرپیچی از تمام آنهاست. این مکان جایی است که خطراتی غیر قابل تصور و در کنارش لذت­هایی ناشناخته و غیر ممکن را برای پروانه در پی دارد. همه اینها البته تصمیمی است که پروانه با میل و اراده­ خود و البته برای حفظ بقای خود و خانواده­ اش آن را انتخاب میکند.

نتیجه­ سفر قهرمان به جهانی ناشناخته، بازکردن قفل­ها و آزادکردن جریان زندگی به نفع خانواده اش است. رنج عبور از محدودیت­های جنسی، باعث رشد معنوی پروانه می­شود و تمام مصیبت­ و سختی ها بر سر راه پروانه، تجربیاتی هستند که به او درگذر از افق­ های محدودکننده به سوی افلاک بالاتر کمک می­کنند. افلاکی که هر دم بر درک و فهم­ش از دنیای اطراف می افزایند و بالاخره ذهن فلک محدود ­کننده­ کیهان را درهم می­شکند و به درکی ورای همه­ تجربیات شکل و ظاهر می­رسد. همچون درکی که پروانه در مواجهه با جامعه­ بسته­ طالبان در قالب یک پسر به آن دست می­یابد. او برای بیست سال آینده تصمیمی بزرگ می­گیرد و همچنان در این شرایط به جمع شدن دوباره­ خانواده­ اش در کنار یکدیگر امیدوار است.